Suus kijkt terug op een geslaagde les
- Susanne vann der Velden
- 12 okt
- 4 minuten om te lezen
Bijgewerkt op: 19 nov
Dat kun je wel zeggen: ik kijk terug op een zeer geslaagd symposium op 7 oktober 2025. Samen met prof. dr. Henk Akkermans had ik het voorrecht dagvoorzitter te zijn van Lessons Learned from ASML – The Business Equations for Ongoing Innovation, georganiseerd naar aanleiding van de verdediging van mijn proefschrift Wavelengths in februari 2025. Het voelde als een passende afsluiter van een bijzondere periode. Kort na mijn afstuderen in 2011 sprak ik met Ton Willekens (voormalig board member van ASML) over de wens die leefde bij ASML’ers van het eerste uur: de bedrijfskundige geschiedenis van ASML eens goed documenteren en analyseren in boekvorm. Daaruit is mijn onderzoek voortgekomen. En waar ik in 2012 nog moest uitleggen waarom ASML überhaupt de moeite van onderzoek waard was, is dat anno 2025 al lang niet meer nodig.
In mijn proefschrift ontrafel ik hoe ASML’s innovatievermogen zich heeft gevormd en ontwikkeld: van underdog, via wereldmarktleider, tot de facto monopolist in de meest geavanceerde lithografie machines. Het symposium bood de gelegenheid om de ‘business equations’ achter die ontwikkeling in gesprek te brengen met mensen die het van dichtbij hebben meegemaakt. Onder auspiciën van rector magnificus Wim van de Donk brachten we ruim 300 bezoekers samen om gezamenlijk naar die lessen te kijken.
De lijn van de sprekers
Wim van de Donk opende en verbond het thema aan de regio: in Brabant zit het maken van complexe machines al eeuwenlang in de vingers. Het is geen toeval dat zo veel hightech‑inspanning hier wortel schiet; het is een kwestie van vakmanschap, netwerken en een cultuur die precies werken waardeert.
Gjalt Smit (eerste CEO) nam ons mee naar de oertijd: een context die op een sterfhuisconstructie leek en toch een omkeer in denken mogelijk maakte. Zodra de jonge spin‑off besefte dat het tij te keren viel—maar dan alleen door voor goud te gaan en alles te laten kloppen—verschoof het perspectief. Organisatie‑ en logistiek ontwerp werden randvoorwaarde: wat binnen Philips niet van de grond kwam, moest in Veldhoven wél lukken. Unieke technologie, uitgesproken klantgerichtheid, uitbesteden waar het kon om investeringen, risico en complexiteit beheersbaar te houden, en operationele slagkracht via parallelle processen: dát was de combinatie. Maar plannen alleen zijn niet genoeg:
‘Life is more than physics. Met alleen een model van de werkelijkheid kom je er niet; je hebt mensen nodig, en een gedeeld gevoel van empowerment en compassie om samen voor goud te gaan.'
Jos Benschop (EVP Technology ASML) nam ons mee naar de late jaren negentig. ASML moest, samen met de sector, op zoek naar technologieën die de wet van Moore konden blijven dragen. Door kanshebbers bewust te selecteren op basis van heldere, wetenschappelijke onderbouwing, werd het aantal paden kleiner maar de focus groter. Voor elk van de drie gekozen opties gold een andere aanvliegroute, en het doel was steeds hetzelfde: vooringenomen aannames zo scherp mogelijk testen.
‘Radicale innovatie organiseer je in de vroege fase apart van de waan van de dag—en idealiter trek je op met de beste partners, zodat je maximaal leert.’
De laatste ASML’er op het podium was Frits van Hout (voormalig Chief Strategy Officer). In verhaal én manier van vertellen werd zichtbaar wat de cultuur onderscheidt en hoe die bijdraagt aan het vermogen om supercomplexe machines te bouwen én steeds opnieuw het vertrouwen van klanten te verdienen.
‘First time right werkt niet als je echt nieuwe dingen doet; daarom streven we naar zero repeat error. Om dat te bereiken moet je problemen tot op het bot uitzoeken en vraagt het om een cultuur van brute transparantie die door iedereen wordt omarmd. Dat vergt dagelijks commitment en consequent voorbeeldgedrag—van boven tot op de werkvloer.’
De beleidsspiegel
Tjerk Opmeer (Ministerie van Economische Zaken) reflecteerde op de bijzondere rol van het ministerie en de publieke middelen bij het mogelijk maken van grensverleggende generaties machines—voorafgaand aan het zichtbare succes van vandaag. Een sterk voorbeeld van industriepolitiek dat actueler is dan het in decennia is geweest. Extra bijzonder: het pakte juist goed uit in een periode waarin industriepolitiek eigenlijk not done was.
‘Hoewel het spook van de RSV‑affaire rondwaarde—soms nog steeds—heeft het ministerie ASML jarenlang gesteund via TOK‑kredieten. Dat instrument lag mee aan de basis van de innovatiekredieten die we vandaag kennen.’
Vragen die blijven hangen
In de Q&A kwamen vragen voorbij over van alles: van het ‘waarom’ achter investeren in Mistral AI, via wat nu zó kenmerkend is voor de cultuur bij ASML, tot de vraag hoe de plannen van het eerste uur tussen de oren én in de harten van de eerste ASML’ers zijn gekomen. Er werd gevraagd naar wat er na lithografie komt, wat het ministerie kan doen om de BSML’s, CSML’s en DSML’s van Nederland te ondersteunen, en of de toeleveringsketen nu eerder spil dan speelbal is in het succes van ASML.
Gjalt sloot af met een beeld dat blijft kleven: de servicemonteur die in 1985—omdat hij precies wist wat het bedrijf, de klant en de machine nodig hadden—midden in de nacht met ‘gesmokkelde’ onderdelen een chipfabriek binnenkwam om de machine perfect te prepareren voor een test die cruciaal bleek om een grote klant binnen te halen. Niet omdat het mocht, maar omdat het moest. Er zijn van die momenten die een organisatie vormen; dit was er zo één.
Tot slot
Wat neem ik mee van deze dag? Dat ambitie zonder architectuur zelden landt, en architectuur zonder mensen geen verhaal heeft. De lessen zijn geen recept, wel een uitnodiging om preciezer te kijken: naar onze spelregels, naar het voorbeeldgedrag wat we vertonen, en naar hoe we samen leren zonder het tempo van vandaag te verliezen. Dat blijft, ook buiten Veldhoven, waardevol.
Deze dag was ook weer brandstof voor het boek waar ik samen met Dr. Mohammad Nasir Nasiri aan werk. Wie nieuwsgierig is: tipje van de sluier en pre‑order vind je hier. Contact opnemen kan uiteraard ook altijd!
Opmerkingen